🐋
Balina Ticareti

Kayıp Psikolojisi: Çöküş Kalıplarını Önceden Anlamak

risk-reward, position-sizing, atr-sizing, max-loss, ve drawdown,

bölümlerinde şunları ele aldık:

  • Sayılar ve yapı açısından risk yönetimi,
  • Hesabın ne kadar sarsılabileceği.

psychology bölümünde, küresel piyasa psikolojisini ve kitle davranışını gördük.

Bu makalede daha spesifik olarak şuna odaklanacağız:

"Bir kayıp yaşadığımda
hangi duyguları ve hangi davranış kalıplarını sergiliyorum?"

Bunu resmileştirmek önemlidir, çünkü genellikle, kaybın kendisinden çok, kayıptan sonraki davranış hesabı en çok yok eden şeydir.

1. Kayıp Neden Özellikle Acı Verici Görünür?

Davranışsal finansta genel olarak şöyle denir:

"Aynı değerdeki bir kayıp,
aynı değerdeki bir kazançtan 2 kat daha acı verici hissedilir."

(Buna Kayıptan Kaçınma denir)

Trading'de, bu yüzden:

  • Küçük bir kaybı kabul etmeyi reddederiz,
  • Stop-loss'u erteleriz,
  • Ve genellikle çok daha büyük bir kayıpla sonuçlanırız.

Örneğin:

  • Başlangıç planı: Stop −1R'da,
  • Gerçek eylem: "Biraz daha bekleyelim" → Stopu düşürüyoruz,
  • Sonuç: Ancak −2R, −3R'a ulaştıktan sonra duygusal stop.

Bu süreçte sadece hesap kötüleşmez:

  • "Yine planıma uymadım" öz değerlendirmesi,
  • "Ben yetersiz miyim?" gibi düşünceler

De birikir.

Yani kayıp psikolojisi aynı zamanda
bir hesap yönetimi + benlik imajı yönetimi sorunudur.

2. Kayıptan Sonra Sık Görülen Davranış Kalıpları

Bir kayıptan sonra birçok trader benzer kalıplar sergiler.

En temsili olanlardan bazılarını özetleyelim.

  1. İnkar Modu (Denial)

    • Stop-loss'u sürekli ötelemek,
    • Stop emrini doğrudan kaldırmak,
    • Kasıtlı olarak hesap/gerçekleşen PnL ekranına bakmamak.

  2. İntikam Ticareti (Revenge Trading)

    • Kaybedilen değeri hemen geri kazanma isteği,
    • Normalde alınmayacak pozisyonlara zorla girmek.

  3. Aşırı Kaçınma (Avoidance)

    • Büyük bir kayıptan sonra iyi bir kurulum belirse bile tıklamaya cesaret edememek.
    • "Ya yine yanılırsam?" düşüncesiyle, stratejiye göre değil, yaraya göre hareket etmek.

  4. 'Tesadüfi Kazançlara' Bağlanmak

    • Plandan farklı hareket ederek şans eseri kazanılmışsa,
    • Bu kötü davranışı tekrarlamak.

Kaybın kendisi kaçınılmazdır, ancak onu takip eden davranış kalıpları eğitimle değiştirilebilir.

3. Kayıp Bölgesinde Özellikle Tehlikeli 4 Davranış

Daha somut olarak, işte drawdown bölgelerinde hesabı kolayca yok eden davranışlar.

3-1. Stoptan Kaçınma: Stopu kaydırmak veya kaldırmak

  • Fiyat öngörülen stopa yaklaştığında,
  • "Sadece bu seferlik, biraz daha" deyip stopu kaydırmak veya kaldırmak.

Bu tekrarlanırsa:

  • risk-reward'da tanımlanan 1R yapısı tamamen çöker.
  • En kötü yapıyı oluşturmakla sonuçlanır: "Sınırsız kayıplar, sınırlı kazançlar".

3-2. Plansız Ortalama Düşürme (Watering down)

  • Başlangıç pozisyonu eksideyken,
  • Ortalama fiyatı düşürmek için net bir plan olmadan pozisyon eklemeye devam etmek.

Sistemde planlanan kademeli girişin aksine,

  • "Zor olduğu için dayanmak adına ortalama fiyat yapmak", position-sizing kurallarını tek darbede yok eder.

3-3. Kayıptan Sonra Büyüklüğü Aniden Artırmak

  • "Az önce kaybettiğimi tek seferde geri almalıyım" ruhuyla,
  • Sonraki işlemin büyüklüğünü ikiye veya üçe katlamak.

Bu durumda:

  • max-loss'taki günlük maksimum kayıp kuralı anlamını yitirir.
  • Tek bir ek hata tüm hesap için ölümcül olabilir.

3-4. Kârları Çok Erken Kesmek

Kayıplar birbirine eklenirse:

  • "En azından bu kârı hızlıca güvenceye alayım" istenir,
  • Ve risk-reward'da öngörülen hedefe (örn: 2R, 3R) ulaşmadan çok önce çıkılır.

Böylece:

  • Kayıplar planlanandan büyük olur,
  • Kârlar planlanandan küçük olur,

Ve uzun vadede bir negatif umut yapısı oluşturulur.

4. Kayıp Oluştuğunda "Basit Bir Rutin" Oluşturmak

Kaybı ortadan kaldıramıyorsanız, kayıp oluştuğunda nasıl hareket edileceğini önceden tanımlamak gerçekçidir.

Bir rutin örneğine bakalım.

  1. İşlem Birimi

    • Bir işlemde stop tetiklenirse, sonraki işlem tam olarak öngörülen 1R büyüklüğüyle yapılır.
    • Bir kayıptan hemen sonra büyüklüğü artırmayın veya azaltmayın.

  2. Gün Birimi

    • max-loss'a göre maksimum günlük kayıp (R birimlerinde) tanımlayın,
    • Bu limit aşılırsa, o gün için tradingi koşulsuz durdurun.

  3. Ardışık Kayıp Birimi

    • Örn: 3 ardışık stop ise,
    • Sonra, yeni giriş yapmadan sadece günün geri kalanını gözlemleyin.

  4. Zihinsel Sıfırlama Rutini

    • Bir kayıptan hemen sonra, derhal bir sonraki grafiğe bakmayın.
    • 5~10 dakika kalkın, kısa bir yürüyüş yapın, esneyin, su için, küçük bir rutinle kafanızı soğutun.

Sadece bunu uygulayarak, duyguların zirve noktasında olduğu anda tekrar girilen tipik intikam ticareti modelini önemli ölçüde azaltabilirsiniz.

5. Kayıpları Gözden Geçirirken Kendinize Soracağınız Sorular

Zarar eden işlemleri gözden geçirirken (feedback), duygulardan çok yapıya odaklanmak daha iyidir.

Aşağıdaki soruları kontrol listesi olarak kullanabilirsiniz.

  1. "Bu işlem strategy/***'de not edilen
    stratejimin kuralları dahilinde miydi?"

  2. "Stop konumu atr-sizing veya
    s-r'ye göre
    önceden planlanmış bir yer miydi?"

  3. "Gerçek kayıp değeri risk-reward'da
    tanımlanan 1R'a uydu mu,
    yoksa daha mı büyüktü?"

  4. "Duygular yüzünden kârlı olabilecek bir bölgeyi
    çok mu erken kestim?"

  5. **"Bu kayıp:

    • Sistem dahilinde doğal ve kaçınılmaz bir kayıp mı,
    • Yoksa kuralları çiğnediğim için yaratılan bir kayıp mı?"**

İkinci durum sıklaşırsa, psikolojik ve davranışsal kalıpların düzeltilmesine daha fazla odaklanmalısınız.

6. Kayıpla "sağlıklı" bir ilişki kurmak

Kayıpla tamamen barışmak kolay değildir. Yine de bakış açısını yavaş yavaş değiştirebilirsiniz.

  1. Kayıp = Okul Ücreti + Keşif Maliyeti

    • Her stratejide kayıp, "işi yürütme maliyeti"ne benzer.
    • Ancak, max-loss ve drawdown'da gördüğümüz gibi, dayanabileceğim sınırlar içinde kalmalıdır.

  2. Bir işlem beni tanımlamaz

    • Büyük bir darbe veya büyük bir kayıp traderı bir bütün olarak tanımlamaz.
    • Önemli olan birçok kazanç ve kaybın birikmiş sonucudur ve bu süreçte kurallara ne ölçüde uyulduğudur.

  3. Sonuç yerine süreci değerlendirmek

    • Bugünün PnL'i yerine, bugün kurallara ne kadar iyi uyduğunuzu 1'den 10'a kadar değerlendirin.
    • Kaybetmiş olsanız bile, "kural puanı 8'den yüksekse", kendinizi takdir edin.

Kayıp psikolojisi:

"Kayıbı ortadan kaldırma tekniği" değil,
"Kayıp durumunda bile hesabı ve zihni koruyan
davranış kalıpları oluşturma sürecidir".

Bu makaleyi öncekilerle birlikte okuyarak, yavaş yavaş şunları inşa etmeye çalışın:

  • Kayıp durumunda bile hesabın dayandığı bir yapı,
  • Kayıp durumunda bile benim çökmediğim bir rutin.